Telemak Kitap niçin var?

Neden Telemak?

     Ulysses'in oğlu Telemakhos'un on yıldır denizlerde kaybolmuş babasını, 'Mentor' kılığına bürünmüş Tanrıça Minerva eşliğindeki arayışı, Fénelon'un Les aventures de Télémaque'ıyla, mutlak gücün ve kötü yönetimlerin eleştirisine dönüşür. Batı edebiyatıyla ilk karşılaşmamız "Telemak"la olur. Telemak sadece Türkçe'nin değil, Rusça ve Arapça'nın da ilk çevirisi olur.

     Yusuf Kamil Paşa'nın sadrazam olarak İstanbul'a gelmeden önce Mısır'da Tahtavi'nin yanında ve onun cesaretlendirmesiyle başladığı Tercüme-i Telemak çevirisi 1862'de basılır. Tanzimat nesli için Telemak bir yoldaş olur.

     Güneş Kral 14. Louis'yi eleştirmek cüreti gösteren din adamı Fénelon'un, prenslerin eğitimi için yazdığı anti-mutlakiyetçi mesel Telemakhos'un Maceraları, Batı-dışı toplumlarda yolunu şaşırmış babaların hatalarını tekrar etmek istemeyen özgürlükçü neslin kendi yolunu çizmesinin alegorisi olur. 'Telemak' figüründe statükonun ötesini gören bir özgürlük şahıslaşır. Babanın, yani geçmişin, kadim otorite figürünün yittiği yerde Telemak kendi yolunu çizer.

     Namık Kemal 1881'de şöyle yazacaktır:

"Tabîat-i âlemi değiştirmek elimizden gelir mi? Ahlâk-ı Alâî'den terbiye görmek, hapiste nefsi islâh etmeye, Telemak gibi hikâyetten birşey istifâde ise, bir muntazam bahçede ders okumaya benzer"  [Alemin doğasını değiştirmek elimizden gelir mi? Kınalızade'nin 'Ahlâk-ı Alâî'sinden terbiye görmek, hapiste nefsi ıslah etmeye, 'Telemak' gibi bir hikayeden istifade etmekse, muntazam bir bahçede ders okumaya benzer.]*

Kemal için Telemak nefs terbiyesini hapis hayatına çevirmiş bir gelenekten, açıklığa, 'alemin doğasını' düzenlemeye geçiştir, modernliğin jestinin şahıslaşmış halidir. Cemil Meriç, "Yusuf Kâmil Paşa için Telemak bir fetihti" der: "Batı’dan hikmeti alıyordu mütercim."

     Telemak Kitap kendi rotasını çizen kitaplarla, geçmişin ve şimdinin etrafımıza ördüğü duvarların, kendini kader olarak dayatan durumların ötesine işaret etmek, okura Minerva/Mentor gibi yoldaşlık etmek arzusuyla yola çıktı, çünkü dünyanın enkazından ancak 'hikmet'le çıkılır.

​

* "İntibah Mukaddemesi", Şark Mecmuası, 5, 1 r-a 1298.